Conseggio pe-o patrimònio linguistico ligure

Conseggio ligure

E esprescioin de tempo in zeneise

Unitæ de tempo

Prononçia
1 ms millisegondo 
1 s segondo 
60 s menuto 
1 h oa 
1 g giorno 
7 g settemaña 
1 m meise 
1 a anno 
10 a dex’anni 
100 a secolo 
1 000 a millennio  ~ 

Passou, presente e avvegnî

Per parlà de varie unitæ de tempo into passou, into presente e inte l’avvegnî, s’addeuvia in zeneise de formole standard, mostræ chì pe-i anni e pe-e oe.

QuandeAnniOe
–2 che l’é doî anni ,
doî anni fa 
che l’é doe oe ,
doe oe fa 
–1 l’anno passou ,
che l’é un anno ,
un anno fa 

che l’é unn’oa ,
unn’oa fa 
pres. st’anno (chì)  oua 
+1 de chì à un anno ,
l’anno ch’o ven 
de chì à unn’oa 

+2 de chì à doî anni  de chì à doe oe 

E mæxime forme s’addeuvian pe-e atre unitæ: a settemaña passâ, de chì à vinti menuti, che l’é trei meixi, etc.

In azzonta, pe-i giorni e i anni l’é ciù frequente ste forme speçifiche:

QuandeGiorniAnni
–2 vantëi 
–1 vëi 
pres. ancheu  inguanno  raro
+1 doman  un atr’anno 
+1 doppodoman ,
poidoman 

Parte do giorno

Parte
mëzaneutte 
neutte 
arba d’öroa 
spægâ do sô ,
levâ do sô 
mattin 
giorno 
mëzogiorno 
poidisnâ ,
depoidisnâ 
chinâ do sô ,
tramonto 
arba da seia 
seia 
Saveine de ciù: E forme poidisnâ e depoidisnâ

I sostantivi poidisnâ e depoidisnâ en scinònimi. O segondo o l’é un compòsto formou co-a prepoxiçion de e, comme se veddià ciù tardi, o peu ëse addeuviou ascì in fonçion de locuçion avverbiale.

E variante mattinâ, giornâ, seiaña e nottoaña en addeuviæ quande se veu mette enfaxi in sce l’erco de tempo ò in sciâ mainea into quæ o l’é stæto passou (femmo unna seiaña co-i amixi de l’universcitæ).

ParteVariante
mattin → mattinâ 
giorno → giornâ 
seia → seiaña 
neutte → nottoaña 

Oe do giorno

Into zeneise parlou, pe-o sòlito, e oe en espresse into formato à 12 oe. Inta töa chì dabasso se mostra a correspondensa tra e oe do releuio à 24 oe e e respettive esprescioin zeneixi.

OaEsprescion
00:00 mëzaneutte 
01:00, 13:00 unn’oa  ~ 
02:00, 14:00 doe oe 
03:00, 15:00 træ oe 
04:00, 16:00 quattr’oe 
05:00, 17:00 çinqu’oe 
06:00, 18:00 sëi oe 
07:00, 19:00 sett’oe 
08:00, 20:00 eutt’oe 
09:00, 21:00 neuv’oe 
10:00, 22:00 dex’oe 
11:00, 23:00 unz’oe 
12:00 mëzogiorno 
Saveine de ciù: I bòtti pe esprimme e oe

In parlâ de oe l’é assæ commun, mascime feua Zena, e esprescioin do tipo un bòtto , doî bòtti , etc. Se tratta de forme colloquiale, che fan referensa a-o numero di ciòcchi di campanin.

Pe distingue tra e oe inte doe meitæ da giornâ, se peu azzonze:

  • da neutte  pe-e oe tra a mëzaneutte e o spægâ do sô,
  • da mattin  pe-e oe tra a mëzaneutte e o mëzogiorno do giorno apreuvo,
  • depoidisnâ  pe-e oe tra o mëzogiorno e o tramonto,
  • da seia  pe-e oe tra o tramonto e a mëzaneutte.
Esprescion
mëzaneutte
da neutte 
da mattin 
spægâ do sô
mëzogiorno
depoidisnâ 
tramonto
da seia 
mëzaneutte

Pe-e oe fraçionäie, s’addeuvia e esprescioin chì dabasso. Sciâ nòttan comme, inte oe fraçionäie, à differensa de oe piñe no s’addeuvia a poula oa/oe dòppo l’oa.

OaEsprescion
11:00 l’é unz’oe 
11:10 l’é unze e dexe 
11:15 l’é unze e un quarto 
11:30 l’é unze e meza 
11:40 manca vinti à mëzogiorno 
11:45 manca un quarto à mëzogiorno 

Giorni da settemaña

Giorno
1 lunesdì 
2 mätesdì 
3 mäcordì 
4 zeuggia 
5 venardì 
6 sabbo 
7 domenega 

I nommi di giorni da settemaña en tutti mascolin, feua che zeuggia e domenega che en femenin.

Meixi de l’anno

Meise
1 zenâ 
2 frevâ 
3 marso 
4 arvî 
5 mazzo 
6 zugno 
7 luggio 
8 agosto 
9 settembre 
10 ottobre 
11 novembre 
12 dexembre 

Inti complementi de tempo, a-o nomme do meise s’antepoñe a prepoxiçion sencia de: a scheua a comensa de settembre, son nasciua de zenâ. S’addeuvia ascì a forma esteisa a-o meise de + meise.

Quande se fa referensa à un meise de un anno speçifico, incangio de de s’addeuvia a prepoxiçion articolâ into: son nasciua into zenâ do 1990, a guæra a l’é scciuppâ into settembre do 1939.

Saxoin

Saxon
inverno 
primmaveia 
estæ ,
stæ 
ötunno 

Inti complementi de tempo, a-o nomme de saxoin s’antepoñe a prepoxiçion sencia de: d’ötunno cazze e feugge, faian stramuo de primmaveia.

De mainea analoga a-i meixi, quande se fa referensa à unna saxon de un anno speçifico, s’addeuvia a prepoxiçion articolâ inte + art.: aivan fæto stramuo inta primmaveia do ’61.

Dæte

Inta formaçion de dæte in zeneise s’addeuvia:

  • primma do numero do giorno, a prepoxiçion articolâ a-i (ma, into caxo do primmo do meise, s’addeuvia a forma scingolare a-o);
  • primma do nomme do meise, a prepoxiçion sencia de;
  • primma do numero de l’anno, a prepoxiçion articolâ do.
Exempio
a festa a l’é lunesdì a-i 10 de luggio do 1974
a festa a l’é mätesdì a-o 1º de frevâ do 2000
semmo a-i 13 de dexembre do 2004
semmo a-o 1º d’arvî do 1968

Davanti a-o numero do giorno se peu addeuviâ ascì solo che l’articolo io, into caso do primmo do meise). L’articolo sencio o l’é obrigatöio quand’a dæta a l’é parte de un predicato nominale.

Exempio
doman l’é lunesdì i 10 de luggio do 1974
doman l’é i 13 de dexembre do 2004

Festivitæ

E prinçipale festivitæ à dæta fissa en:

DætaFestivitæ
1/1 O primmo de l’anno 
6/1 Pasqueta 
23/4 San Zòrzo 
24/4,
25/4
Festa da Liberaçion 
24/6 San Gioan ,
San Zane 
15/8 Feragosto 
25/12 Dënâ 
26/12 San Steva 
31/12 Derê de l’anno 

E prinçipale festivitæ à dæta mòbile en:

Festivitæ
Carlevâ 
Zeuggia grassa 
Mäcordì scuöto 
Pasqua 
Lunesdì de l’Angeo 

Bibliografia

F. Toso, Grammatica del genovese: varietà urbana e di koinè, Le Mani, 1997.

A. Guasoni, F. Toso, Il Genovese in tasca. Guida di conversazione, Assimil, 2010.

A. Acquarone, Parlo Ciæo. La lingua della Liguria. Grammatica, letteratura, storia, tradizioni, De Ferrari, 2015.